Sztuka Dokumentu: wprowadzenie

Rok 1989 stanowi cezurę wyznaczającą w polskiej pamięci zbiorowej całkowitą zmianę rzeczywistości. Świadomości graniczności tej daty w Polsce towarzyszy pamięć o przełomowych wydarzeniach w innych krajach Europy: o rozpoczęciu demokratycznych procesów na Węgrzech i w Czechosłowacji, w krajach bałtyckich, w Rumunii i Bułgarii, o rozpadzie Jugosławii i o zjednoczeniu Niemiec. Niekiedy łączy się ona z refleksją, że transformacja polityczna, społeczna i kulturalna nie dokonała się w jednej chwili mitycznego „wtedy”, lecz stanowiła efekt szeregu procesów poprzedzających ten moment (jak choćby Sierpień 1980) i otwierała zarazem rozliczne nowe procesy prowadzące do przemian ustroju, instytucji, regulacji prawnych, a także obyczajów i mentalności.

Dwadzieścia lat to czas, który – jak się wydaje – umożliwia niezbędny dystans i pozwala krytycznie spojrzeć na przełom 1989 roku w naszej części Europy. Polska rocznica obrad Okrągłego Stołu, czerwcowych wyborów, wreszcie – powołania pierwszego niekomunistycznego rządu stanowi, zatem dobry punkt wyjścia do dyskusji nad obrazem wydarzeń nazwanych europejską „Jesienią Ludów”.

W listopadzie 2009 roku, w Warszawie, podczas festiwalu multimedialnego „Sztuka Dokumentu” odbyła się konferencja „Rok 1989 w Europie. Obraz – Pamięć – Zapis”, której tematem był nie tyle sam przebieg wydarzeń roku ‘89, co ich „obraz” właśnie – to, jak przejawiały się one w ówczesnych obiegach medialnych (oficjalnym, emigracyjnym i zagranicznym, opozycyjnym, z czasem dopuszczonym do obiegu oficjalnego, ale także w obiegu „trzecim”) i w różnych środkach przekazu (telewizji, prasie, filmie dokumentalnym i fabularnym, fotografii, drukach ulotnych i graffiti), i przede wszystkim, w jaki sposób zapisały się w pamięci zbiorowej jej uczestników, świadków oraz nowych już pokoleń mieszkańców Europy Środkowo-Wschodniej.

Do podsumowania obrazu przełomu roku 1989, jaki zapisał się w pamięci społecznej, zaprosiliśmy też politologów, socjologów, medioznawców, kulturoznawców i historyków z Polski, Europy i Stanów Zjednoczonych.

Res Publica Nowa  

Redakcja Res Publiki Nowej

• dokument
• film
• sztuka dokumentu